Renteswaps (1): De rentesoap. Wat is een renteswap?

expertise:

Corporate law - M&A

newsletter:

Wilt u meer weten over dit onderwerp, schrijf u in voor onze nieuwsbrief

This field is for validation purposes and should be left unchanged.

30 August 2016

Van oudsher kenden MKB ondernemers een lening met vaste of met variabele rente. In de periode 2005 – 2008 boden banken MKB ondernemers een derde mogelijkheid aan: de renteswap (vertaling: renteruil) waarbij het risico van rentestijging werd afgedekt. Deze leningen waren goedkoper dan leningen met een vaste rente. Voor de banken was dit een interessant product omdat zij zowel op de lening zelf als op de renteswap verdienden, waarbij zij de winst op de renteswap over de gehele looptijd in één keer tot hun winst konden rekenen. De MKB ondernemers wisten echter niet dat een renteswap beschermt tegen rentestijging, maar een negatieve waarde krijgt bij rentedaling. Vanaf 2008 daalde de rente scherp en vanaf dat moment ontstonden negatieve gevolgen zoals het bijbetalen van rente, het stellen van extra zekerheden en zelfs het betalen van de totale negatieve waarde van een renteswap in geval van aflossing van de hoofdlening. De banken hebben geen transparante informatie verstrekt over deze aan renteswaps verbonden risico’s.

In juli 2014 stonden er bij zes banken ongeveer 17.600 rentederivaten uit (dit is de algemene aanduiding, renteswaps vormen daarvan het overgrote deel) met een onderliggend bedrag aan financieringen van ca € 26 miljard en een totale negatieve waarde van ca € 2,7 miljard.

De AFM (Autoriteit Financiële Markten)

“De AFM maakt zich sterk voor eerlijke en transparante financiële markten.” (website AFM) maar ondanks de lange duur en grootschalige omvang van dit probleem constateert de AFM pas in 2013 met veel gevoel voor understatement dat de dienstverlening door banken “voor verbetering vatbaar” is. De gesignaleerde tekortkomingen heeft de AFM opgenomen in haar rapport van september 2013:

  • Banken hebben in strijd met hun verplichting niet nagegaan of hun dienstverlening wel paste bij de klant; 
  • in veel dossiers is een te positieve voorstelling van de renteswap gegeven. Hierdoor zijn klanten niet of nauwelijks op de hoogte van eventuele negatieve consequenties van het financiële product; en
  • de dossiervorming van banken was veelal niet op orde en gegevens van het dienstverleningsproces ontbreken.

Na aanvullend onderzoek publiceerde de AFM in februari 2014 een rapport met daarin aanbevelingen en richtlijnen voor de rentederivatendienstverlening.

Herbeoordeling door de banken

De AFM schrijft op 28 mei 2014 op haar site dat er “snel zicht moet komen in de mate waarin in individuele gevallen sprake is geweest van niet-passende en/of onzorgvuldige dienstverlening”. Op 11 juli 2014 heeft de AFM zes banken aangeschreven om de uitstaande en reeds beëindigde rentederivaten te gaan herbeoordelen. Indien zou blijken dat inderdaad een niet-passende dienst was aangeboden en/of onzorgvuldig was gehandeld, moesten banken een passende oplossing aanbieden.  De banken kregen tot eind 2014 om onder toezicht van de AFM de dossiers te herbeoordelen.

In haar rapport van maart 2015 deelde de AFM mede dat de herbeoordeling minder voorspoedig ging dan gewenst. Op 31 december 2014 hadden banken slechts 15% van het totale aantal nog lopende rentederivaten herbeoordeeld. Daarnaast constateerde de AFM dat de uitgevoerde herbeoordelingen in 20% van de gevallen niet goed waren gebeurd, waarna een tweede herbeoordeling moest plaatsvinden. Naar verwachting zou de herbeoordeling doorlopen tot eind 2015.

Bij brief van 3 december 2015 aan de Minister van Justitie heeft de AFM gemeld “dat het proces niet per 31 december 2015 kan worden afgesloten, omdat een substantieel deel van de herbeoordelingen van rentederivatendossiers opnieuw dient plaats te vinden.” Verder zegt de AFM “dat er onjuistheden en onvolledigheden zitten” en “Ook hebben wij tekortkomingen geconstateerd bij onze eigen toetsing en herbeoordelingen.”

De AFM kondigt in die brief ook maatregelen aan: onder meer de oprichting van een Taskforce Rentederivaten (onder leiding van het Bestuur van de AFM) waarmee “alle benodigde extra capaciteit en kennis [is] vrijgemaakt binnen de AFM om het huidige toetsingsproces te verbeteren, tot verdere duiding van de bevindingen te komen en oplossingsrichtingen te formuleren”.

Op 29 februari 2016 schreef de AFM de Minister van Financiën weer een brief: “Wij hebben tussen december 2015 en februari 2016 indringende gesprekken met de bestuurders van banken gevoerd. Daarin hebben wij er op aangedrongen dat zij klanten die schade hebben ondervonden of zouden kunnen ondervinden als gevolg van niet-passend advies of onjuiste informatieverstrekking, ruimhartig zullen compenseren.” De AFM adviseert de Minister van Financiën onafhankelijke deskundigen aan te stellen die met de banken een herstelkader overeen zullen komen waaraan de banken zich committeren.

De Minister van Financiën schrijft bij brief van 1 maart 2016 aan de Tweede Kamer dat hij dat advies overneemt en onafhankelijke deskundigen (ook wel genoemd: de derivatencommissie) aan stelt. Hij schrijft verder: “Ik ben met de AFM van mening dat het proces zo snel mogelijk dient te worden afgerond.”

Herstelkader

De derivatencommissie presenteerde op 5 juli 2016 het uitgewerkte herstelkader, een document van 47 pagina’s. Dit herstelkader geldt voor rentederivaten die (enige tijd) liepen tussen 1 april 2011 en 1 april 2014. Kort gezegd bevat het herstelkader vier stappen:

  1. De MKB-ondernemers met ongeschikte, complexe derivaten worden gecompenseerd.
  2. Rentederivaten die niet aansluiten bij de onderliggende lening worden gecompenseerd.
  3. De banken betalen aan de MKB’er een coulancevergoeding van ongeveer 10 tot 20% (afhankelijk van de hoogte van de lening) van de rente die de klant onder de renteswap aan de bank heeft moeten betalen. De totaal te betalen vergoeding bedraagt maximaal EUR 100.000,=.
  4. Klanten met een renteswap en onderliggende lening ontvangen compensatie voor verhogingen van de renteopslag.

Volgens een infographic op de site van de AFM duurt het nu nog tot “medio 2017” voordat de herbeoordeling en herstelacties zullen zijn uitgevoerd. Als dat gehaald wordt is dat circa 12 (!) jaar nadat de eerste renteswaps zijn verkocht.