Overheid gaat vaker de markt op; ondernemers luiden de noodklok

Stadswachten die bedrijfsterreinen bewaken, gemeenten die pasfoto’s schieten en rijksdiensten die apps maken. Voorbeelden waarbij de overheid zich als ondernemer gedraagt. Gespecialiseerde juristen en ondernemers waarschuwen voor toenemende concurrentie door zelfstandige bestuursorganen (zbo’s) en andere overheidsorganisaties die de markt betreden. Dat gebeurt ondanks een onlangs aangenomen wet die juist paal en perk moet stellen aan concurrentievervalsing door de overheid.

‘Overheidsorganisaties gaan zich steeds meer als bedrijf zien’, zegt advocaat Louise de Gier van De Gier Stam & Advocaten. Zij doet onderzoek naar de commercialisering van de overheid. ‘Ze zitten marktpartijen steeds meer in de weg.’ Volgens haar wordt deze trend versterkt doordat bezuinigingen zbo’s dwingen tot het genereren van extra inkomsten. ‘En de overheid beschikt over een heleboel data’, stelt De Gier. ‘Het is erg verleidelijk om daar geld mee te verdienen. Informatie is hot.’

Jasper Steffens, eigenaar van online dienstverlener A2SP, vond de overheid op zijn weg bij de ontwikkeling van een app waarmee consumenten voertuiginformatie kunnen ophalen. Hij gebruikt data uit het kentekenregister. De Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW) bleek eenzelfde product op de markt te zetten tegen lagere kosten. ‘Toen we dat hoorden, hebben we de ontwikkeling van die app bevroren’, zegt Steffens. ‘Tegen de prijs van de overheidsapp valt immers moeilijk te concurreren. Wij betalen een bedrag per kentekenaanvraag, terwijl de RDW hier logischerwijs niets voor betaalt.’ De noodkreet volgt kort op de introductie van de nieuwe Wet markt en overheid, die in maart door de Eerste Kamer werd geloodst en op zijn vroegst volgend jaar in werking treedt. De wet verbiedt de bijna 2000 ‘rechtspersonen met een wettelijke taak’, waaronder zbo’s, om met belastinggeld concurrentievoordeel te behalen. Bovendien mogen overheden bij commerciële activiteiten alleen overheidsdata gebruiken als deze ook aan derden wordt verstrekt tegen gelijke voorwaarden.

Probleem is dat overheidsorganen grotendeels zelf in de hand hebben of ze de wet toepassen. De nieuwe regels gelden namelijk niet voor economische activiteiten die plaatsvinden in het algemeen belang, legt mededingingsadvocaat Martijn Jongmans van Banning Advocaten uit. ‘Overheden bepalen zelf welke activiteiten eronder vallen. Een geval van de slager die zijn eigen vlees keurt.’ Ook zet Jongmans vraagtekens bij het toezicht,dat bij de NMa ligt. De kartelwaakhond heeft daarvoorvan het ministerie van Economische Zaken negen arbeidsplaatsen gekregen. Jongmans: ‘Het is afwachten in hoeverre de NMa bereid is om collega-overheden een tik op de vingers te geven.’ VVD-Kamerlid Erik Ziengs trekt de effectiviteit van het NMa-toezicht eveneens in twijfel. ‘Het is een mistig gebied waarbinnen de toezichthoudermoet opereren. Is er sprake van concurrentie of niet? Is het in het algemeen belang? Allemaal afhankelijk van hoe je het definieert.’

Michael Wermeester van Parkeerlijn.nl. heeft ervaren hoe gemakkelijk de overheid kan besluiten dat een nieuwe dienst ‘publiek belang’ is. Zijn bedrijf stak ruim € 1 mln in de ontwikkeling van software waarmee automobilisten onderweg parkeerlocaties kunnen opvragen. Kort na de lancering nam de Nationale Databank Wegverkeers gegevens het initiatief om met een aantal marktpartijen eenzelfde ‘parkeerloket’ te bouwen.

Het ministerie van Infrastructuur beschouwt parkeergegevens als ‘informatie die voor iedereen beschikbaar moet zijn’, blijkt uit correspondentie met Parkeerlijn. Volgens toenmalig verkeersminister Camiel Eurlings moest de database daarom worden gebouwd door ‘een onafhankelijke partij’. Wermeester: ‘Er was geen draagvlak voor ons aanbod om Parkeerlijn.nl uit te bouwen tot een gezamenlijke database.’ Ook De Gier vreest dat de nieuwe Wet weinig verandert. Bij de activiteiten van de overheidsorganisaties ontbreekt het aan overzicht, stelt de advocate die in Brussel lobbyt over herziening van de EU richtlijn voor hergebruik van overheidsinformatie.

‘Veel zbo’s hebben geen gescheiden boekhouding voor publieke en commerciële activiteiten. Wat zij commercieel verdienen, is volstrekt niet transparant. Dat geeft hen vrij baan de markt te beconcurreren.’

Dit artikel is geplaatst in het Financieele Dagblad van 8 augustus 2011.